 |
چكيده:
نياز روزافزون جمعيت كشور به غذا و فرآورده هاي كشاورزي ايجاب ميكند كه با استفاده از پيشرفت‌هاي علمي و كاربرد تكنولوژي امكانات بالقوه منابع آب و خاك كشور مورد بهره‌برداري مفيد قرار گيرد. رودخانه ارس بعنوان شريان حياتي و عمده‌ترين منبع آبياري دشت مغان ميباشد.
بااحداث سدميل ومغان درسال1352و بااتمام ساختمان سد وشبكه آبياري خداآفرين اراضي كشاورزي فارياب دشت تحت شبكه مدرن آبياري به حدود150هزارهكتار خواهد رسيد بااين حساب منطقه مغان بعد ازخوزستان دومين قطب شبكه آبياري مدرن كشور محسوب مي گردد . منطقه‌اي كه قبل از ايجاد شبكه تنها محل اسكان قشلاقي عشار ايلسون بوده امروزه به يكي از قطب‌هاي كشاورزي كشور تبديل شده است. افزايش توليدات كشاورزي، ايجاد اشتغال و بالا رفتن سطح زندگي مردم منطقه از اثرات مثبت ايجاد شبكه در منطقه ميباشد.
مقدمه:
نياز روزافزون جمعيت كشور به غذا و فرآورده هاي كشاورزي ايجاب ميكند كه با استفاده از پيشرفت‌هاي علمي و كاربرد تكنولوژي امكانات بالقوه منابع آب و خاك كشور مورد بهره‌برداري مفيد قرار گيرد. تحقق اين منظور مستلزم احداث سد، ذخيره و كنترل آب‌هاي جاري، مراقبت در برداشت از منابع آب زيرزميني، ايجاد شبكههاي آبرساني و توزيع آب و بهبود و افزايش راندمان آبياري در بهره‌برداري‌هاي سنتي و كاربرد مفيد و مؤثر ذخاير آبي كشور است بدين ترتيب هم در مصرف بالفعل آب صرفه‌جويي خواهدشد و هم امكانات بالقوه منابع آبي كشور توسعه خواهد يافت و با استفاده از روش‌هاي علمي و فني امكان توسعه كشت و افزايش توليد در واحد سطح براي خودكفايي و رفع وابستگي‌هاي كشور فراهم خواهد شد. كشور ما سرزمين وسيع و برخوردار از منابع طبيعي سرشار است ليكن دسترسي به آب در آن شديداً تحت تأثير شرايط جوي و توپوگرافي است. ايران در منطقه‌اي از جهان واقع شده كه از نظر آب و هوايي تغييرات بارندگي متنوع مي باشند و بارندگي متوسط ساليانه حدود 240 ميلي متر با دامنه تغييرات 50 تا 1500 ميلي متر كشور را در رديف ممالك فقير از نظر بارندگي قرار مي‌دهد. در اين ميان يكي از مهم ترين مشكلات، توزيع نامناسب مكاني و زماني بارش‌ها مي باشد كه ضرورت ذخيره و انتقال آب از حوضه‌هاي پر آب به مناطق كم آب كشور را كه داراي استعداد كشاورزي و اراضي مناسب ميباشد مطرح ساخته است كه يكي از راه‌هاي نيل به اين هدف احداث سد و شبكههاي آبياري ميباشد كه بدين وسيله بتوان با جمع‌آوري آب‌هاي سطحي و انتقال آنها به مناطق حاصلخيز حداكثر استفاده را از اين نعمت خدادادي به عمل آورد .
رودخانه ارس بعنوان شريان حياتي و عمده‌ترين منبع آبياري دشت مغان ميباشد. ايجاد بند انحرافي ميل و مغان و بدنبال آن احداث مرحله‌اي شبكههاي آبياري مغان باعث زير كشت رفتن حدود 90 هزار هكتار از اراضي مستعد كشاورزي منطقه شده است كه بااتمام ساختمان سد وشبكه آبياري خداآفرين اراضي كشاورزي فارياب دشت تحت شبكه مدرن آبياري به حدود150هزارهكتار خواهد رسيد بااين حساب منطقه مغان بعد ازخوزستان دومين قطب شبكه آبياري مدرن كشور محسوب مي گردد . منطقه‌اي كه قبل از ايجاد شبكه تنها محل اسكان قشلاقي عشار ايلسون بوده امروزه به يكي از قطب‌هاي كشاورزي كشور تبديل شده است. افزايش توليدات كشاورزي، ايجاد اشتغال و بالا رفتن سطح زندگي مردم منطقه از اثرات مثبت ايجاد شبكه در منطقه ميباشدكه جاداردباسرمايه گذاري بيشتر درجهت توسعه صنايع تبديلي درمنطقه امكانپيشرفت بيشتر منطقه رافراهم كرد .
شناخت پتانسيلهاي محيطي دشت
1- موقعيت منطقه مغان:
جلگه حاصلخيز مغان در شمال شرقي استان اردبيل واقع و از شمال و غرب به رودخانه ارس و از شرق به مرز ايران و جمهوري آذربايجان و از جنوب به ارتفاعات سبلان مشرف ميباشد.
اين دشت در فاصله مدارهاي 25-47 تا 25-48 شمالي و نصف‌النهار 25-39 تا 42-39 شرقي قرار دارد. مساحت منطقه‌اي كه به آن دشت مغان اطلاق ميشود در حدود 300 تا 350 هزار هكتار برآورد شده است كه طرح توسعه بهره‌برداري از منابع آب رودخانه ارس در 90 هزار هكتار آن پياده و اجراء شده است كه مي توان با سرمايه گذاريهاي جديد باوجود آب فراوان وخاك مستعداراضي زير كشت شبكه آبياري رابه چندين برابرافزايش داد.
 |
2- رودخانه ارس منبع آب دشت:
رودخانه ارس به طول 1072 كيلومتر كه به عنوان شريان حياتي منطقه و عمده‌ترين منبع آبياري دشت مغان ميباشد از دامنه كوههاي بينگول داغ تركيه سرچشمه مي‌گيرد و كل حوزه آبريز آن 100220 كيلومتر مربع است كه سهم حوزه مربوط به كشورهاي تركيه و ارمنستان و آذربايجان و ايران به ترتيب 23، 38، و 39 درصد ميباشد.
حوزه رودخانه مذكور از نظر اقليمي متغير بوده، از مناطق سرد كوهستاني با ذخاير برفي پايدار و متوسط بارندگي 800 ميلي متر در سال شروع مي‌گردد كه ضمن گذر از مناطق معتدل با پوشش گياهي، به مناطق با آب و هواي نيمه خشك مي‌رسد. ماكزيمم دبي اندازه‌گيري شده ارس در سالهاي معمولي 1100 مترمكعب در ثانيه در محل سد مخزني ارس (شمال ماكو) و 2600 متر مكعب در ثانيه در محل سد انحرافي ميل و مغان ميباشد كه اين ارقام در سالهاي خشك به ترتيب 32 و 180 مترمكعب در ثانيه تغيير مي‌يابد. همچنين دبي متوسط رودخانه ارس در محل سد ارس و سد انحرافي ميل و مغان به ترتيب 250 و 400 متر مكعب در ثانيه گزارش شده است. كيفيت آب رودخانه ارس با استفاده از دياگرام طبفه بندي آب در محدوده كلاس C3-S1 قرار دارد در اين طبقه بندي از نظر شوري در حال گسترش نشان مي دهد يعني اگر مسائل مديريتي خاص اعمال نشود با آبياري اراضي با اين آب ، با مسئله روبه گسترش شوري روبرو خواهيم بود همچنين در مورد خاكهاي با قابليت نفوذ كم منطقه ايجاد شبكه زهكشي ضرورت خواهد داشت.
3-- خواص خاكشناسي دشت مغان :
زمان تشكيل خاكهاي دشت مغان مربوط به دوره چهارم زمين شناسي بوده كه در روي سه واحد فيزيوگرافي دشتهاي سيلابي حاشيه رودخانه ارس ، دشتهاي دامنه اي رودخانه اي ودشتهاي مرتفع متمركز مي باشند . وبدليل شرايط آب و هوايي، آثار آبشويي وجابجايي مواد به وضوح آشكار است .غير از خاكهاي حاشيه رودخانه كه داراي بافت نسبتا" سبك مي باشد بقيه خاكهاي دشت ضمن بر خورداري از تكامل پروفيلي مناسب داراي بافت سنگين (لايه سطحي ) تا خيلي سنگين (افق تحتان )و عمق خيلي زياد (در بعضي نواحي تا 5متر ) مي باشد. بررسي نيمرخ هاي خاك نشان دهنده اين است كه همه خاكها منشأ رسوبي داشته ، به طوري كه حتي در مناطق مرتفع تر نيز خاكهاي عميق با بافت سنگين قابل رويت مي باشد.
باتوجه به شرايط كليماتولوژيكي وبه دليل نيمه خشك بودن منطقه (تبخير سالانه بيشتر از بارندگي سالانه ) تهويه لايه سطحي خاك مناسب تر ولي در لايه هاي تحتا ني به دليل بافت سنگين تر وديگر شرايط ، تهويه نامناسب تر مي گردد اين امر در مناطقي كه آب زير زميني بالاست توأم با نحوه آبياري غير اصولي وسنتي متداول موجب تخريب ساختار فيزيكي خاك در نواحي زيادي از دشت گرديده است . به ويژه آنكه نفوذ آب از كانال هاي اصلي خاكي موجود به اراضي همجوار شدت اين تخريب رامضاعف مي سازد . بدليل آنكه طي هزاران سال گذشته دشت مغان همواره رويشگاه طبيعي بوده است از لحاظ حاصلخيزي شيميايي از نظر ميکروال وهمچنين هوموس فاقد محدوديت مي باشد ونيازهاي كودي به عناصر ما كرو نيز از طريق كودهاي شيميايي تامين مي گردد. مواد آهكي به اشكال پودر ومواد سخت شده در طبقات زيرين خاك ودر بعضي از طبقات بلورهاي گچ نيز وجوددارد . به جز نواحي كه به دليل بالا بودن سطح آب زير زميني محدويت شوري وقليائيت مشاهده مي شود در بقيه اراضي ميزان شوري وقليائيت خاك كم يا ناچيز مي باشددشت مغان ازنظرخاك يكي ازمناطق مستعد كشاورزي كشور محسوب شده وقابليت كشت اكثر كياهان زراعي وباغي رادارا مي باشد.
4- بهره‌برداري از اراضي:
دشت مغان تا سال 1328 منحصراٌ قشلاق عشاير ايل ايلسون و منطقه‌اي خشك و لم‌يزرع بوده است. در اين سال به منظور استفاده بيشتر از اين منطقه توسط شركت شيار آذربايجان سرمايه‌گذاري كافي صورت گرفت تا به صورت ديم از اراضي آن استفاده شود. در سال 1332 با احداث كانال T در حدود 4000 هكتار از اراضي حاشيه ارس از سربند تا پارس آباد به زير كشت آبي رفت پس از احداث اين كانال در سال 1338 با ساخت كانال A، 14400 هكتار ديگر از اراضي منطقه به زير كشت رفت كه به اراضي زير كانال A معروف هستند. همچنين در سال 1352 با به پايان رسيدن عمليات ساخت سد ميل و مغان شبكه كانال اصلي در حدود 82000 هكتار از اراضي دشت و دامنه‌ها قابليت فارياب شدن را دارا شدند.بدين ترتيب زراعت آبي درزيرشبكه آبياري به90400هكتار ازاراضي دشت راشامل گرديد.علاوه برآن درسالهاي اخيرباايجادشركت كشت پارس بابهره گيري ازسيستم هاي آبياري تحت فشار حدود5000هكتارازاراضي ديم منطقه قابليت كشت آبي راپيداكردند.
5- مالكيت اراضي:
اراضي دشت مغان هم اكنون تحت دو مالكيت عمده اداره ميشود، بخش از اراضي كه تحت مالكيت دولت بوده و در قالب شركتهاي كشت و صنعت اداره ميشود و بخشي ديگر در مالكيت زارعين خصوصي قرار دارد. از مجموع 65000 هكتار اراضي خالص(حدود90400هكتارناخالص) دشت مغان هم اكنون در حدود 30000 هكتار آن دراختياربخش دولتي و مابقي آن يعني 35000 هكتار در تملك زارعين خصوصي قرار دارد(طبق آمارسال1384).
6- نحوه استفاده از اراضي:
بعدازپايان ساختمان شبكه آبياري مغان بهره‌برداري از اراضي دشت در مساحتي نزديك به 90400 هكتار بدو شكل عمده از سال 1352 به بعد مورد نظر قرار گرفت.
الف) ايجاد يك واحد بزرگ كشت و صنعت مغان كه حدود 48400 هكتار از اراضي به آن اختصاص يافت.
ب) تأسيس شركتهاي سهامي زراعي كه بقيه اراضي يعني 42000 هكتار را در برگرفت. اين دو شكل بهره‌برداري تقريباٌ همزمان با هم شروع شد همچنين يك جريان عظيم سرمايه‌گذاري را در منطقه بوجود آورد.
از كل اراضي فوق‌الذكر (90400) حدود 65000 هكتار آن بعنوان اراضي خالص برآورد شده است كه به ترتيب 35000 هكتار آن متعلق به شركت كشت و صنعت مغان و 30000 هكتار بقيه در اختيار شركتهاي سهامي زراعي قرار گرفت.
با تشكيل واحدهاي فوق بهره‌برداري از اراضي تا سال 1358 ادامه يافت و در اين سال با انحلال شركتهاي سهامي زراعي اراضي بين كشاورزان صاحب نسق در قطعات 12 هكتاري تقسيم گرديد بعلاوه حدود 6000 هكتار از اراضي متعلق به كشت و صنعت مغان در قالب 274 واحد توليدي مشاع به زارعين واگذار شد كه بدين ترتيب ميزان خالص آبي كشت و صنعت به حدود 28400 هكتار تقليل يافت.
بنابراين بهره‌برداري در قالب نظام بهره‌برداري جديد (پس از انقلاب اسلامي) تاكنون ادامه و اراضي فوق تحت كشت محصولات كشاورزي رايج منطقه قرار گرفته است .
7- وضع موجود كشاورزي:
محصولات رايج در منطقه مغان عبارتند از گندم، پنبه، چغندرقند، يونجه، ذرت و صيفي و در مراتب بعدي سويا،كلزا، جو، كنجد و در قسمتي از اراضي زهدار به كشت برنج اقدام شده است و ازجمله محصولات باغي كه در منطقه وجود دارند مي‌توان به باغات سيب، هلو،شليل و فندق اشاره نمود.لازم به ذكراست بالاي 80درصدذرت بذري كشور درمنطقه مغان توليد مي شود.
|
|
9- خصوصيات آب و هوايي منطقه:
دشت مغان بعلت شرايط توپوگرافيك خاص اصولاٌ آب و هوايي مغاير با ساير مناطق آذربايجان و حتي نواحي جنوبي آن دارد. از نظر اقليم شناسي مغان منطقه‌اي نيمه خشك معتدل است كه داراي تابستان‌هاي گرم و نسبتاٌ مرطوب و زمستان‌هاي نسبتاٌ معتدل همراه با بادهاي خشك و سرد و داراي يخبندانهاي محدود ميباشد.
الف) درجه حرارت: گرمترين ماههاي سال تير و مرداد و سردترين ماههاي سال دي و بهمن ميباشد. حداكثر درجه حرارت ثبت شده 41 درجه سانتي گراد در تير ماه و حداقل آن 5/16- درجه سانتي‌گراد در دي ماه است.
ب)بارندگي: متوسط بارندگي در فصل پاييز 5/78، زمستان 82، بهار 5/106، و تابستان 32 ميلي متر است بيشترين ميزان بارندگي طبق آمار ايستگاه هواشناسي پارس آباد از فروردين تا آخر خرداد ميباشد متوسط بارندگي طبق آمار 25 ساله پارس آباد 332 ميلي متر گزارش شده است.
ج) تبخير و باد: متوسط تبخير سالانه در ايستگاه اصلاندوز 1482 ميلي متر و در پارس آباد 5/1486 ميلي متر اندازه‌گيري شده است.بر اساس آمار اين ايستگاه بيشترين مقدار تبخير متعلق به ماههاي تير و مرداد و كمترين ميزان تبخير درماه دي و بهمن ميباشد.طبق آمار ايستگاه اصلاندوز تغييرات سرعت باد بين 4/1 متر در ثانيه در مرداد ماه و 9/0 متر در ثانيه در آبان ماه گزارش شده است.
10- مشخصات سد انحرافي ميل و مغان:
سد انحرافي ميل و مغان در 53 كيلومتري غرب پارس اباد مغان و در 260 كيلومتري پايين دست سد ارس در محل شهر اصلاندوز بر روي رودخانه ارس واقع شده است. ساختمان سد در سال 1346 شروع و در سال 1349 آماده بهره‌برداري گرديد. نوع سد انحرافي دريچه‌دار و بدنه بتني و خاكي ميباشد.
سد انحرافي ميل و مغان بصورت مشترك توسط كشورهاي ايران و اذربايجان مورد بهره‌برداري قرار مي‌گيرد. عرض سد در تاج 7 متر و در كف 34 متر و ارتفاع از كف رودخانه 5/8 متر و طول تاج 135 متر ميباشد.طول ديواره سد در ساحل راست رودخانه 1140 متر در ساحل چپ 1850 متر ميباشد. حداكثر دبي تخليه از سد انحرافي 2460 متر مكعب در ثانيه در نظر گرفته شده است.سهم بهره برداري ايران ازسد80مترمكعب درثانيه است كه بعدازرسوب گيري واردشبكه آبياري شده وآب آبياري اراضي آبي دشت را تامين مي نمايد.
|
|
مشكلات شبكه آبياري مغان
با بررسي وضع موجودبهره‌برداري از شبكه، تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده از بازديدهاي محلي از منطقه و گزارشات موجود، مشكلات و مسائل مربوط به بهره‌برداري شبكه آبياري مغان به شرح زير ارائه مي‌گردد.
1-آبياري غيراصولي،
آبياري بي رويه يكي از معضلات شبكه ابياري مغان ميباشد. عدم آشنايي اكثر كشاورزان منطقه به اصول صحيح آبياري باعث شده تا حجم زيادي از آب منطقه به هدر رفته و در بيشتر موارد موجب زهدار شدن اراضي گرديده است با توجه به سابقه توسعه عمران دشت مغان نه تنها زارعين از تجربه كافي در استفاده از آب و خاك برخوردار نيستند بلكه هيچ گونه آموزشي در اين جهت دريافت ننموده‌اند و اكثريت آنان با طرز استفاده بهينه از آب و خاك آشنا نيستند و به عبارت ديگر فرهنگ آبياري پائين است كه به لحاظ غناي خاك و مساعد بودن شرايط آب و هوايي، اين موضوع در راندمان توليد اثر چشمگيري نگذاشته ولي به تدريج به زهدار شدن اراضي و تخريب خاك و تأسيسات شبكه منجر خواهد شد. باتوجه به اين كه در تحويل آب به زارعين از نظر مدت و مقدار تحويل آب هيچ كنترلي انجام نمي‌گيرد تنها تجربه زارع است كه زمان و نحوه آبياري را تعيين ميكند كه عدم آشنايي اكثر كشاورزان منطقه با اصول صحيح آبياري باعث شده تا حجم زيادي از آب منطقه به هدر رود. طبق يك عادت ديرينه كشاورزان منطقه اقدام به آبياري در حداقل زمان ممكن با حجم زياد آب مي‌كنند كه اين امر باعث ميشود تا آب فرصت كافي جهت نفوذ نداشته، همچنين مقدار زيادي از آب دريافتي در صورت وجود زهكشي سطحي از دسترس گياه خارج شود كه اين موجب عواقب متعددي از جمله تخريب و فرسايش خاك زراعي و يا از بين رفتن حاصلخيزي خاك ميشود و يا در صورت عدم وجود زهكشي سطحي موجب ماندابي و زهدار شدن اراضي ميشود. لذا در اين جهت بايستي با آموزش اصول صحيح آبياري، كشاورزان را متقاعد به استفاده از آب كمتر در زمان آبياري بيشتر نمود تا از يك طرف آب فرصت كافي جهت نفوذ داشته باشد كه اين امر موجب افزايش دور آبياري شده و از آبياري‌هاي مكرر كه با پائين بودن راندمان آبياري موجب هدر رفتن آب ميشود جلوگيري ميشود و از طرف ديگر از دسترس خارج شدن آب از طريق زهكشها جلوگيري ميكند.
2-عدم رعايت الگوي كشت [1]
الگوي كشت مدوني در منطقه ارائه نگرديده و الگوي كشت 50% بهاره و 50% پائيز نيز در منطقه توسط زارعين رعايت نمي‌شود، همچنين سازمان يا تشكيلاتي كه ناظر بر اجراي دقيق الگوي كشت باشد در منطقه وجود ندارد.
در طراحي شبكه، ظرفيت دبي براي طراحي يك كانال آبياري بوسيله ماكزيمم نياز آب مورد تقاضا تعيين مي‌گردد كه اصولاً به مواردي از قبيل مقدار سطحي كه بايستي آبياري گردد، نوع محصولات كشاورزي كه بايد كاشته شود،تلفات آب بواسطه تبخير و تعرق و راندمان مورد انتظار در توزيع آب براي محصولات بستگي دارد. اگر در اراضي زير شبكه پتانسيل بالاي در تنوع محصولات كشت شده وجود داشته باشد بايستي رعايت تركيب كشت در طراحي در نظر گرفته شود.در شبكه آبياري اصولاً الگوي كشت 50% بهاره و 50% پاييزه مد نظر قرار گرفته و بر اساس آن الگوي كشت ارائه مي‌گردد. اما تحقق اصل رعايت الگوي كشت توسط زارعين بنا به عللي با دشواريهائي همراه است.. با توجه به اينكه درآمد بيشتر بعضي از محصولات كشاورزي در مقايسه با ديگر كشت‌هاي پائيزه در وضعيت كنوني عاملي است تا زارعين به سمت كشت بهاره متمايل گردند و در اين صورت توازن توزيع آب در كانالهاي آبياري به ويژه در فصل بهار بهم خورده و فشار زيادي را متوجه سيستم بهره‌برداري شبكه ميكند. در اين وضعيت اجتناب‌ناپذير علاوه بر آسيب، فرسايش و رسوب گذاري در كانالها، ابنيه و تأسيسات، از عمر مفيد شبكه نيز كاسته ميشود. همچنين كمبود آب در شبكه احساس شده و موجب عدم توزيع مناسب و عادلانه آب مي‌گردد. لازم‌الاجرا كردن قوانين رعايت الگوي كشت، باعث كاهش اين اثرات منفي مي‌گردد.
1- Cropping pattern
4- خرد شدن قطعات زراعي اراضي تحت پوشش شبكه
در اراضي تحت پوشش شبكههاي آبياري موضوع مالكيت و بهره‌برداري داراي اهميت ويژ‌ه‌اي ميباشد، لذا لازم است اين موضوع مورد توجه خاص قرار گيرد. زيرا سرمايه‌گذاريهاي عظيمي براي مهار، تنظيم،انتقال و توزيع آب در اين شبكه‌ها انجام شده يا در حال انجام است در حالي كه وضعيت اراضي بهره‌مند از آب از لحاظ مالكيت و نظام‌بهره‌برداري تعريف شده و مشخص نيست.
به عبارت ديگر در اراضي زير پوشش شبكه ها نيز مانند ساير اراضي ضوابط مدون و مشخصي براي جلوگيري از روند قطعه قطعه شدن وجود نداشته و زمين‌هاي تحت پوشش شبكه‌ها در حال خرد شدن ميباشد در اين راستا بسياري از اراضي به قطعات كوچك و غير اقتصادي تبديل ميشود.
در حال حاضر در اراضي پاياب بسياري از شبكه‌ها بدليل خرد بودن اندازه مالكيت‌ها و پراكندگي آن در چند قطعه و مزرعه‌هاي متعدد امكان بهره‌برداري مناسب از پتانسيل آب و خاك وجودندارد چرا كه تعداد كثير مالكيت و بهره‌برداري در قطعات بي‌شمار و كشت‌هاي پراكنده به بهره‌برداري مي‌پردازند و چنين شرايطي مانع از استفاده اقتصادي از منابع گشته، همچنين از رشد و توسعه كشاورزي جلوگيري مي‌نمايد
در اراضي زير پوشش شبكه آبياري مغان نيز مانند ساير اراضي ضوابط مدون و مشخصي براي جلوگيري از روند خرد شدن اراضي وجود نداشته و زمين‌هاي تحت پوشش شبكه در حال خرد شدن ميباشد كه در حال حاضر بسياري از اراضي به قطعات كوچك و غير اقتصادي تبديل شده است با توجه به اين مسائل مشكل تقسيم قطعات زراعي يكي از معضلات بزرگ شبكههاي آبياري ميباشد كه بايستي در سطح قانونگذاران كشور نسبت به اين مشكل حساس تصميم‌گيري شود.
5- عدم مشاركت جدي سازمانهاي كشاورزي در امر بهره‌برداري
شبكههاي آبياري جهت توسعه كشاورزي احداث ميشود. با توجه به اهدافي كه سازمانهاي كشاورزي دارند بايستي در بهره‌برداري از شبكههاي آبياري حضوري فعال داشته باشند، اما اين حضور در شبكه آبياري مغان خيلي مواقع ضعيف است با توجه به رسالتي كه سازمانهاي كشاورزي به عهده دارند بايد در اراضي زير پوشش شبكه آبياري به مسائل زير توجه نموده و هماهنگي كامل با مديريت بهره‌برداري داشته باشند.
5-1- الگوي كشت
چنانچه قبلاً اشاره شد عدم رعايت الگوي كشت از سوي كشاورزان يكي از معضلات شبكه آبياري مغان ميباشد. الگوي كشت مناسب با شرايط آب و خاك از مهم‌ترين مسائلي است كه در مصرف بهينه آب نقش مؤثر دارد. در صورتي كه الگوي كشت مناسب نبوده و يا الگوي كشت ارائه شده در عمل رعايت نشود از يك سو بهره‌برداري بهينه از آب صورت نمي‌گيرد از سوي ديگر بازده اقتصادي نصيب كشاورزان نخواهد بود.
5-2- آموزش و ترويج كشاورزان در جهت آبياري بهينه:
به منظور بالا بردن راندمان آبياري و رسيدن به حداكثر بازدهي آب، آموزش و ترويج بهترين روش آبياري در شرايط آب و خاك و اقتصادي هر منطقه لازم و ضروريست بخش آموزش و ترويج سازمان كشاورزي با توجه به اهميت بيشتر آب در آينده بايستي اين عمل را در اولويت برنامه هاي خود قرار داده و كشاورزان را با اصول صحيح آبياري آشنا سازد كه تشكيل كلاسهاي آموزشي و ايجاد مزارع نمايشي در اين جهت مي‌تواند مفيد واقع گردد. اما با كمال تأسف در منطقه مغان جايگاه واقعي آموزش و ترويج هنوز مفهوم ناشناخته‌اي محسوب مي شود. تحولي در ايجاد زمينه لازم و ضروريست.
پيشنهادات:
به منظور بهبود و افزايش راندمان توزيع آب و بهره‌برداري مناسب از منبع آب موجود در شبكه آبياري مغان توصيه‌هاي زير ارائه مي‌گردد.
1-براي جلوگيري از آبياري بي‌رويه و هدر رفتن آب، بايستي باايجاد تمهيداتي سيستم تحويل آب به كشاورزان به صورت حجمي انجام گيردهمچنين بافراهم نمودن زمينه وامكانات لازم سيستم آبياري تحت فشارجايگزين سيستم سطحي(سنتي)گرددتاباصرفه جويي درمصرف آب بتوان اراضي بيشتري رازير كشت برد.
2-الگوي كشت با توجه به ميزان منابع آب موجود و شرايط اقليمي منطقه تعيين شده و رعايت آن توسط كشاورزان به عنوان يكي از موارد تعهد آور در فرم قرارداد متقاضيان آب گنجانده شده و سازمان كشاورزي مسئول و ناظر اجراي آن عمل نمايد.
3-سازمانهاي كشاورزي در اراضي زير پوشش شبكه حضور فعال داشته و در خصوص مسائل بهره‌برداري از جمله الگوي كشت، تعيين نياز آبي گياهان و آموزش و ترويج استفاده بهينه از آب و … با مديريت شبكه همكاري داشته باشند.
4-با توجه به حجم زياد آب خروجي از زهكشهاي منطقه، بايستي امكان استفاده از اين آب را مد نظر قرار گيرد. با توجه به مطالعه اي كه توسط مهندسين مشاور يكم در اين خصوص انجام شده امكان استفاده از اين آب به صورت تلفيقي با آب شبكه وجود دارد. عملي شدن اين مسئله باعث كاهش كمبود آب در منطقه خواهد شد.
5-با توجه به خسارات خرد شدن اراضي زير شبكه، يكپارچه سازي اراضي كشاورزي شبكه مورد مطالعه، يكي از عوامل مهم در مصرف بهينه از منابع آب و خاك ميباشد مطالعه‌اي گسترده از نظر مسائل اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي، سياسي حتي مذهبي در اين خصوص در منطقه توصيه مي‌گردد تا با ارائه طرحي از خرد شدن اراضي شبكه جلوگيري بعمل آيد.
فهرست منابع:
-
اخوان گيگلو . ك . 1377 . ارزيابي عملكرد هيدروليكي سازه هاي آب در ارتباط با مديريت شبكه آبياري مغان.پايان نامه كارشناسي ارشد .دانشكده كشاورزي دانشگاه شيراز .
-
رياضي، ن. 1374. مغان نمادي از يك كشاورزي مترقي پيشرفته صنعتي. ماهنامه علمي، اقتصادي، كشاورزي. آب، خاك، ماشين. سال دوم، شماره 6 صفحات 12-19.
-
مهندسين مشاور آبسو. 1370. گزارش مطالعات مرحله اول تكميلي. زهكشي دشت مغان و كشت و صنعت مغان. مهندسين مشاور آبسو. تحت شماره 5313 در كتابخانه مهندسين مشاور يكم.
-
مهندسين مشاور گيد- ا.سي.اي. 1354. دستورالعمل در مورد نحوه آبگيري و نگهداري از كانالهاي شبكه آبياري مغان. انتشارات مهندسين گيد. ا.سي.اي. تحت شماره 11-107 در آرشيو سازمان آب منطقه‌اي آذربايجان شرقي و اردبيل.
-
مهندسين مشاور يكم- ا.سي.اي. 1360. گزارش مسائل زهشكي و شبكه موجود آبياري دشت مغان. انتشارات مهندسين مشاور يكم. ا.سي.اي. آرشيو سازمان آب منطقه‌اي آذربايجان شرقي و اردبيل.
-
مهندسين مشاور يكم – ا.سي.اي.1361. گزارش طرح آبياري و زهكشي دشت مغان (امكانات محدوديت‌هاي كلي منابع آب و خاك، شبكه تأسيسات و كارخانجات). انتشارات مهندسين مشاور يكم – ا.سي.اي. تحت شماره 232 در كتابخانه سازمان تحقيقات كشاورزي تهران.
-
مهندسين مشاور يكم. 1364. ضرورت ادامه سرمايه‌گذاري عمراني در دشت مغان. انتشارات مهندسين مشاور يكم. ا.سي.اي. تحت شماره C4-34 در آرشيو سازمان آب منطقه‌اي آذربايجان شرقي و اردبيل.
-
مهندسين مشاور يكم – ا.سي.اي. 1364. گزارش مطالعات آبياري، زهكشي و اصلاح اراضي در سطح مزارع دشت مغان. جلد سوم (سيستم‌هاي آبياري و زهكشي). انتشارات مهندسين مشاور يكم – ا.سي.اي تحت شماره 5962 در كتابخانه مهندسين مشاور يكم.
-
مهندسين مشارو يكم. 1370. گزارش مطالعات كنترل نشت آب در كانال اصلي –A كانال فرعي درجه 2- شبكه آبياري مغان. انتشارات مهندسين مشاور يكم.
10. مهندسين مشارو يكم. 1370. گزارش بررسي تكميلي رسوب‌گذاري در كانال اصلي، كانال A و كانالهاي درجه 2- شبكه آبياري مغان. انتشارات مهندسين مشاور يكم.
مهندس كرامت اخوان
كارشناس ارشد آبياري وزهكشي
عضوهيات علمي موسسه تحقيقات فني ومهندسي كشاورزي كشور
Email : این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
برای تماس با شما لطفا ایمیل خود را بدرستی وارد کنین تا با شما اگر لازم باشد در تماس باشیم .